Dönek güvercinler hakkında ulaşabildiğimiz değerli kaynaklardan 19. yüzyıl ve 20. yüzyıl başlarından beri bilinen yurdumuza özgün bir güvercin türü olduğunu biliyoruz.Dönek ismi ile tanıdığımız dönücü ırklar soyunun ilgi gören, performans olarak sahibini ve izleyenleri mest eden, aradan yıllar geçmiş olsa dahi göstermiş oldukları nadide dönüş performanslarından övgüyle anılan yurdumuzda her tür rengi mevcut olan ırktır. Osmanlı akınlarının Avrupa'ya yayıldığı dönemlerde işgal edilen mahallere Anadolu'dan gelip yerleşen beyliklerin beraberlerinde getirdikleri, özel güvercinlikler bölümlerinde üretilip yayılmış güvercinlerin devamıdır. Dönek ırkı daha çok Yugoslavya, Arnavutluk, Yunanistan, Makedonya' da ilgi görmüş buralarda önce Türk vatandaşlarımız ve ardından yerleşik yöre halkı tarafından beğenilip ilgi duyularak,beklentiler doğrultusunda ıslah çalışmaları neticesinde dönek ırkının varyetelerinin gelişimine devam edilmiştir. Kosova bölgesine yerleşen halkımızın getirmiş oldukları, bu bölgede Priştin makaracısı "(Priştin roller), veya daha iyi bilindiği gibi "Dunek" veya Türkçe adıyla "Dönek", güvercinlerin atalarıdır. Eski yetiştiricilerin anlattıklarına istinaden dönek ırkı güvercinler Türk akınlarıyla Kosova bölgesine getirilen Doğu makaracısı diye adlandırılan (Oriental Roller-Oryantal makaracı) güvercinlerin burada ıslah çalışma denemeleri ile geliştirilmiş bir türü olarak söylenmektedir. Dönek güvercinler aslı bozulmadan çoğu özellikleri Türkiye, Yunanistan, Makedonya ve diğer birkaç bölgede muhafaza edilebilmiştir. Bu zaman zarfında döneklerin üretimi arttıkça, gösterilen ilgi çoğaldıkça döneklerde beklentilerede değişikler eklenip ıslah çalışmaları yapılmıştır. Haliyle doğal olaral defarmasyonlar meydana gelmiştir. O yıllarda en iyi kuşbazlar Türk vatandaşlarımızmış. Sırplar, Arnavutlar ve Yunanlılar heveslenip ırkı tanıyıp beslemeyi Türklerden öğrenmişler. Zamanla kuşbazların beklentilerince ıslah denemeleri, renk ve kostüm özellikleri, yöresel iklim ve rakım farklılıkları döneklerde bazı değişimler olmasına yol açmıştır. Göz renklerinde farklılık, tüy yapsında, renk ve desenlerde farklılıklar, ayaklarda tozluk ve paça oluşumları meydana gelmiştir. Her mahal kendince önemsediği şekilde döneklerine ıslah çalışma larını uygun görüp kendilerince en makbul olanları üretmişlerdir. Biz şu anda dönek olarak fiziki görünüm olarak ne iri ne küçük olmayan, ayakları yerden çok yüksek olmayan, tatlı kırmızımtırak ayak derisi olan, tozluk dahi bazı melezleme düşüncelerine sebep olabileceğinden dolayı tek bir tüy dahi istenmeyen ayaklar, düşük olmayan kanatlar, genelde 14 olan kuyruk teleği, renginin özelliğini sunan parlak tüy görüntüsü ve kalitesi, gözlerin inci gibi temiz, berrak veya siyah olması. Gözbebeklerinde sanki akıntı varmışçasına saatın akrep yelkovanı şeklinde bir akıntı deneyimli kuşçuların arzu ettikleri güzel bir işarettir. Belin geniş olması, güzel dolgun bir göğüs yapısı, kusursuz ne kısa ne uzun olmayan bir göğüs kemiği, komutlara uyup atletik görünümlü hemen havalanabilecek görünümde dinç ve dinamik estetikte olmalıdır. Arzu duyulan renklere gelince bu aynen dünyadaki moda akımlarına benzetebiliriz devamlı değişkendir. Bir bakarsınız çakal diye adlandırdığımız kesme baş beyaz kuyruklu gövdesi kırmızı renk ile kaplı dönekler rağbet görür, bir bakarsınız kesme baş beyaz kuyruk gövdesi mavi olan aynalı adını verdiğimiz dönekler rağbet görür. Genelde hiç değer kaybetmeyen her dönekçinin severek beslediği ve performansını renginin ahenginden dolayı gökyüzünün mavi fonunda en iyi gösteren akbaş akkuyruk siyah gövdeye sahip alaca döneklerdir. Bir moda, bir akım heyecanı içinde bakıcılar daha enfes görünümlü kostümlere ve performans görünümünde bir papatya gibi koyu renk bir göbeği ve etrafını süsleyen bembeyaz ikinci bir daireyi görebilmek amacıyla kostüm üzerinde yoğunlaşılmış, güzel para yaptığı için arzu edilen talebe uyan üreticiler mezat ve pazarlarda daha kolay alıcı bulmak, para kazanabilmek için kesme baş akkuyruk mükemmel görüntülü dönekler üretilmiştir. Ara renklerde pal galaça dediğimiz tarçini diye adlandırdığımız dönekler de zaman zaman çok beğeni toplarlar. 1926 yılında yurdumuza dönüş yapan vatandaşlarımızın beraberlerinde getirmiş oldukları ata dönek renklerinde baskın olan renkler genelde düz desen, komple tek parça siyah(arap), mavi(gök), kırmızı(al), küllü kırmızı(pal), siyah üzerine beyaz paftalı, noktalı(kaplan), düz beyaz, beyaz üzerinde ensesi yamalı(yakalı), sadece kanat uçları beyaz gövde tamamen siyah(baska), akbaş akkuyruklar, ensesinde yaka biçiminde desenli nişanlılarmış. Zamanın kuşçuları arasındaki transferler ve yeni yetişen neslin kostüme ve dönüşte renk armonisinin güzelliğine yönelim olmasından dolayı zamanla tek renkler yerlerini akbaş akkuyruklara terketmişler. Hala hayatta olan Allah uzun ömürler versin yaşlı ustalarımızın ifadelerince mükemmel döneklermiş eski dönekler. Kostüm ön planda tutuldukça dönüşlerde randuman düşüklüklerine sebep olmuş. Dönek ırkına gönül vermiş meraklılar isek ıslah çalışmalarımızda itinalı davranmak zorundayız. Beklentimiz olan zevkimize uygun dönekleri üretirken asla performanstan ayrılmamak hedefimiz olmalıdır. Dönekçi olmak beslediğimiz soylu güvercinlerin genetik özelliği olan dönüş performansını asla misafirlere veya kendi sahibine esirgememelidir. Önce dönüş ele alınıp, aslı korunarak zevkimizce renge yönelebiliriz. Gözünün üzerinde kaş var ver gitsin, kuyruğu elifli yoket gitsin, kanadında kaplama çıktı ayır eşleri v.s gibi düşünce şekilleri malesef hobimizi zor duruma düşürür. Bolluk içinde darlık çekmeye sebep olur. Seçici olmak, performansı iyice belirlemek bilinçli eş edip genleri muhafaza edebilmek gereklidir. Alalade sıradan, sadece rengi güzel, hoşuma gitti ile bu iş yürümeyecektir. Tecrübemiz yetersiz ise deneyimli, güvenilir, dürüstlüğü bilinir deneyimlilerden yardım almak sureti ile hobimize önce doğru bilgiler, bakım esasları, kümes sağlık dizaynları, uçurma kolaylıkla rı, eğitim sıralaması, pırıltı incelikleri, dönek ile kontak kurabilme metodları, sağlık bilgileri alınmak sureti ile zevkli bir dönekçiliğe adım atmak çok daha zevkli ve kolay olacaktır. Saygı, sevgi, paylaşım ve en önemlisi dürüstçe davranış biçimi ile amaç edinmiş hobicilerin paylaşım ve birliktelikleri mükemmel birlikteliklerin yaşanmasına, güzel kalıcı dostlukların kurulmasına etken olmaktadır. Zaten hobimizin gayesi nedir ki? Güzele erişmek, paylaşmak, hoş vakit geçirmek, birlikteki paylaşımlardan haz alarak mutlu anlar kazanmak, maddi amaç kazanmak amacıyla bakanlar arkadaşlarımızda dürüstçe gayet güzel şekilde ıslah çalışmalarını yaparak, sadece kostüme bağlı kalmaksızın performansı da berabe rinde muhafaza etmek suretiyle geçimlerine katkıda bulunabilmeleri gayet doğal bir olaydır.
Alıntıdır.