Kronik yumurtlama; cockatieller, lovebird ve muhabbetkuşlarında görülen çok ortak bir problemdir, papağanlar, Avustralya papağanları, amazonlar ve Afrika grilerini de kapsayan diğer evcil kuşlarda da görülür. Bu problem, dokuz ay civarından (*) birkaç yaşına kadar görülebilir. En çok rastlanılan yaş aralığı, bir yıldan 3 yıla kadardır.
Bir yumurtayı oluşturma ve yumurtlama süreci, doğanın inanılmaz bir başarısıdır. Bir kuş, birkaç günden birkaç haftaya kadar ortam koşullarına karşı koyarak yaşama dayanabilen bu muhafaza kabını J oluşturmak için çeşitli protein ve minerallerden faydalanır. Bu kabın içinde yaşam için zorunlu fonksiyonların hepsi yer alır — yeme, içme, uyuma, atık düzenleme, nefes alma, büyüme ve gelişme ve diğerleri. Bu en azı diyecek kadar insanı hayrete düşüren bir olgu!
Bir yumurtanın üretim ve yumurtlanma süreci, birçok faktör tarafından uyarılmaktadır. Beslenme koşullarının uygunluğu, günışığının uzunluğu, çiftleşme/eşleşme davranışları, yağış miktarı, yuva yapma/kapma yarışı ve birçok diğer faktör yumurtlama için dişileri uyarabilir. Yumurtlama için bir yumurtanın döllenmesi zorunlu değildir. Aslında, bir ihtiyaç duyulmaz.
Bir yumurta kabuğu, öncelikle kalsiyumdan yapılır. Kalsiyum, kuşun vücudundaki kalsiyum depolarından gelir. Kemikler ve kaslar, bir yumurta kabuğu için gereken kalsiyumun neredeyse hepsini sağlar. Kabuk ihtiyaçlarını oluşturmakta kullanılarak harcanan kalsiyumdan dolayı vücudun uygun şekilde iş görmeye devam edebilmesi için bunun yerine koyulması zorunludur. Kalsiyum, kas işlevleri ve kuvvetli kemiklerin oluşturulmasında öncelikli bir gereksinimdir. Kronik yumurtalama halinde, kalsiyum depoları tüketilir ve vücut uygun şekilde iş göremez. Bu durum “hipokalsemi” kanda kalsiyum miktarının azalmış olması hali olarak bilinir. Hipokalsemiyle ilişkilendirilen yumurtalamada en çok bilinen problem yumurta tıkanıklığıdır. Düşük düzeydeki kalsiyum yüzünden rahim kasları işlev bozukluğu gösterir ve yumurtayı dışarı çıkaramaz. Hipokalsemi aynı zamanda felç benzeri davranışlara ve kırılgan kemiklere sebep olabilir.
Yumurtlama çevrimindeki kuşlar, daha uzun bir dönem boyunca dışkılarını tutmaya başlayacaklardır. Bu davranış, yuvayı temiz tutmaya ve gazdan/kötü kokudan uzak tutmaya yöneliktir. Çoğunlukla kuş; büyük, gevşek, kötü kokulu, soluk renkli dışkılayacaktır. Koku, bakterilerin ve mantar/mayaların varlığı yüzündendir. Birçok sağlık problemine neden olabileceğinden aşırı yumurtayı engellemek çok önemlidir. Sağlık tabanlı problemleri engellemekte en önemli faktör, beslenmedir. Kuşun, tam ve dengeli beslendiğinden emin olmak kesinlikle hayatidir. Hiçbir diyet, formülize edilmiş veya tohum kaynaklı diyetlerden daha iyi veya komplike değildir. Doğru oranlardaki yemler/besinler bütün gerekli besinleri sağlar. Yalnızca tohumla beslenme, aşırı yumurtalamanın yaratacağı problemlerin önlenmesinde çok yetersizdir. Tohumlarda hiçbir kalsiyum yoktur, neredeyse fosfor da bulunmaz, hiçbir A vitamini ve D vitamini de bulunmaz ki bunların tümü de kalsiyum emilimi ve kullanımı için gereklidir. Tohumlar, gerekli amino asitler açısından (Protein) da eksiktir ve proteinin yumurtanın içinde (yumurta sarısı, albümin, ve ceninle ilgili zarlar) kullanımından dolayı oluşan yetersizliği karşılayamazlar.
Kronik yumurtlama tedavisinde ilk adım, kuşun tam bir diyetle beslenmesidir. Dengeli beslenmede olan bir kuş, kronik yumurtlama nedeniyle ortaya çıkabilecek sağlık problemlerinden çok az etkilenir. Sonraki adım, veteriner hekim gözetiminde, kan sayımı, kültürler ve gerekli tüm tedavilerin de içinde yer aldığı komple bir kontroldür. Hekim bu tetkiklerde; dışkıda bakteriyel veya mantar hastalıkları, yetersiz beslenme, stres ve kalsiyum eksikliğinin klinik işaretlerini arayacaktır. Sonraki adım, kuşun, gün içinde yararlandığı ışığın miktarını azaltmaktır. Günde maksimum 10 saatlik bir gün ışığı sağlanmalıdır. Bu, yumurta üretimine yol açacak olan hormon düzeyi artışını engellemeye yardım edecektir.
Kuş, günaşırı olmak kaydıyla ortalama 5 veya 6 yumurta yumurtlayacaktır. Kuş, yumurtladığında kafeste bırakmalısınız. O yumurtayı alırsanız, daha çok yumurtanın üretimi için uyarılmış olacaktır. (***)
Sonuç olarak, üreme için uyarıcı davranışta bulunmasını sağlayacak her şey çıkarılmalıdır. Karanlık, ayakkabı kutuları, çantalar, dolap, çekmece benzeri sınırlandırılmış/kuytu yerler, bir yuva olarak kullanılabilir. Böyle yerlere ulaşıp kullanmasına da engel olunmalıdır. Kuş; özellikle üreme döneminde sırtından, arkasından okşanmamalıdır. Uygunsuz bir yere oturmasının ve yumurtlamasının önlenmesi için kafesin altındaki ızgaralar çıkarılmamalıdır. Dişiler; nadiren, fırsat buldukça kendilerini tatmin etmek için favori bir oyuncak veya tüneği seçebilirler (**). Bu tür davranışa yol açan aksesuar çıkarılmalıdır. Kuşun çevresi ve oyun alışkanlıklarında da başka değişiklikler ve düzenlemelere ihtiyaç duyulabilir.
Bir erkek kuş, kronik yumurtlama olayı için çözüm değildir. Eş; yalnızca, problemi sürdürecek, onu çözmeyecektir. Kuş; sahibine daha az yakınlık gösterebilir, diğer kuşa bağlanabilir, üremek isteyebilir, sahip olunan bu güzel evcil hayvanın dostluğu kaybedilebilir.
Sorumlu sahipler olan bizler, aşırı yumurtalamasını engellemeye çalışmalıyız. Önleme; kuşlarımızın bu uyarıcılardan uzak tutulması ve dengeli/sağlıklı beslenmeyle kontrol edilmeleri yoluyla başarılabilir. Bu zorunluluklar, kronik yumurtlamayla ortaya çıkacak ikincil hastalık risklerinin azaltılması için de çok kritiktir.
Özetle, diyetini iyileştir ve geliştir, ışıktan yararlanma dönemini azalt, yumurtaları kafeste bırak, probleme katkıda bulunan cinsel uyarıcı objeleri kaldır ve fiziksel kontrol, belirti ve tedaviler için hekime danış.
Çevirenin Notları: Yapılan bu çevirinin özellikle son kısmında bulunan bilgilendirmelerden de anlaşılacağı gibi kızgınlık yumurtasına ilişkin olgu tek bakılan dişi kuşlar için çok önemli yer tutmaktadır. Evet, mubişlere tek bakılmamalıdır ancak tek bakılmak zorunda olunan dişi kuşlar için de bu öneriler, bilgilendirmeler özenle dikkate alınmalı ve uygulanmalıdır.
(*) Çok iyi bakım ve beslenme sağlanmış , ortamı yumurtlama için tetikleyici rol oynayan dişilerde 4-5 aya kadar indiği görülmüştür.
(**) Bir arkadaşımızın, aynı kafesi paylaşan 2 dişi kuşunun davranışlarına ait videosunu izlemiştik.
(***) Bu konuda yumurtanın alınması gerektiği yönünde de görüşlere rastlanılmaktadır.
Çeviri: Erhan Aksoy
Kaynak:
http://www.talkbudgies.com/showthread.php?t=13902