Saka Ötüm Standardı 2
--------------------------------------------------------------------------------
Arkadaşlar bu ara birçok konuda saka ötüm standartını duyar olduk..bazı arkadaşlarımız sakanın ötümünün yöresel olarak değiştiğine inanıyor..ve istanbul ötümü diye bişey çıkmış...şimdi aşağıda yıllardır yazılan bir yazının bölümleri var..burda bağlar şakşaklar nağmeler ayrıntılı yazılmış..en iyi bağın dücce olduğu ,ki zor dur söylenmiş...pli pli nağmesinin kaba şakşağın nağmesi olduğu bilinir...bu ötümler sıralamada en zor ve en yüksek ötümlerdi..tabi şimdi bu kuşlardan nekadar kaldı bilmiyoruz..ama arada çıkıyor...bunların üzerine Türkiyede ötümün standardı yok demek komik olur...mesela tor kolay ve kulak tırmalayan bir nağmedir...bu nağmeyimi yoksa do do vit yada vayvaciyimi dinlemek daha keyifli olur? veya aburcubur ve sürekli ispinoz nağmelerimi iyidir yoksa veç veç piçuvi velis veya buna benzer zor nağmelerle yapılan ötümlermi?..ben Türkiyede saka ötümünün çokta iyibir standarda hatta yurtdışından bile ender hazırlanmış bir yapıya sahip olduğunu düşünüyorum...eğer sesleri kulağıyla ,dinleyerek anlayamayan kişiler her ötümü beyenirse bu konuda ilerleme sağlanamaz...bu sebepledir ki sakanın tane tane ötmesi istenir ve gerekli görülür...
adam demiş ki ders şakşağının bağı vico'dur...bitti bundan daha iyi yapılanmış bir standart düşünemiyorum...hee akademik veya yasal veya resmi olarak bunlar onaylanmamış olabilir...ama unutmayalım zaten bu olay resmi bir olay değildir ve arka mahalle kültürüdür...
saygılar...
SAKA KUŞLARININ ÖTME ŞEKİLLERİ
Çitepet, velis velis, veste veste, çel çel, veç veç, pli pli pliy, pçüvi pçüvi, cibili cibili, pli pli gibidir.
Bunlardan ilk beş adediyle yapılan ötüşle başlayan saka makbuldür. Bu çıkışlara geçmeden evvel sakacılıkta kullanılan bazı deyimleri tarif edelim ve ön çıkışlara geçelim.
Ders Ötümü: Kuş tüy değişiminden çıktıktan sonra yani tam kızgın olarak ötüm devrine girmeden evvel pek yüksek olma*****, duyulacak kadar yavaş bir sesle, önlerini, devirlerini, şakşaklarını kullanırsa buna ders-ötümü denir. Bu ötümde açık seçik ötmediği için herkes anlamaz. Yani bu durum yeni konuşmaya başlamış bir çocuğun konuşmasına benzetilebilir. Her lafı anlaşılmaz.
Dik-Ötüm: Kuş beslendikçe ve tavına geldikçe yani kızgın olarak olanca sesiyle öttüğü zaman önlerini, devirlerini ve şakşaklarını kullanmaya dik-ötüm (dik-sada) denir. Bu ötün de ötüş açık seçiktir. Yani tane tane öttüğü belli olur.
Devir: Saka kuşlarının ötüşü, birbirine bağlamak suretiyle bol nağmeli olarak devam ettirmeye denir. Buna uzun ötüş de derler.
Ulamalı: Saka kuşlarında nağmeleri kesmeden birbirine eklemeye denir.
Önler veya Ön Çıkışlar: Saka kuşları muteber dokuz türlü ötüş şeklinden birisiyle veya bir kaçıyla birlikte ötüşlerine başlarlar ve sonra esas ötüşlerine devam ederler, işte bu ilk çıkıştaki başlangıca önler veya ön çıkışlar denir.
Bunlar kasım sakalarında-diğer sakalara nazaran- daha büyükçelerdir.
Dövücü Kuş: Karşılıklı öten iki kuşun ötümleri esnasında birisi diğerinden yılar ve ötüşünü keser.
Fakat diğeri ötüme devam eder ki, ona dövücü kuş denilir.
Bağ: Ötümün durak yerine bağ derler. En makbul bağ dücce’dir. Daha sonra sıra ile Hico, Vico, Viske gelir. Az muteber olmak üzere de hık ve pin’dir. Viske ders şakşağının bağıdır.
Kuşçu-Kuş: Kırlarda kuş tutulmaya çıkıldığı zaman çığırtkanlık yaparak yabancı kuşları ökseye (ağa) indirmeyi başarırsa böylelerine kuşçu-kuş derler. Eğer saka kuşu ötümüne devam ederken yabancı kuşların geçtiğini gördüklerinde sesini keser ve ve kuşlar geçtikten sonra yeniden ötme başlarsa bunlara kuşçu-kuş değil denir yani bu kuşlar bu ağda işe yaramazlar, fakat bu işin dışında yine ötümlerine devam ederler. Bu iyi ve kötü kuşları her cinsinde vardır. İspinoz, iskete ve florya gibi.
Ötüş Bağlantısı: Çıkımlarla beraber şakşaklarını ve tuğfelerini birbirine eklemesine kuş nefesli ise bunları devir yapmasına (uzun Ötmesine) denir.Makbul bir kuştur.
Dağ Babaları: Bazı sakaların ensesinde ve siyah rengin üzerinde 2-3 adet siyah kıl, manda boynuzuna benzer şekilde iki tarafta geriye doğru uzar. Bu kıllar daha çok dağlarda yaşlanmış kuşlarda görülür ve bunlar kalın sesli öterler. İşte böylelerine dağ-babaları derler.
Şimdide Ön-Çıkımlara (Ön Çıkışlara) Geçelim:
1- Çipetpet: Ön çıkışını çipetpetle başlayıp şakşağa bağlayacak ve sonunda da dücce veya hico diyecektir. Bu ötüşün adı ders şakşağıdır.
2- Velis Velis: Ön çıkışını velis velisle yapıp yukarıda adı geçen ders şakşağına bağlayacaktır. Birde şakşaklarını çok kullanarak ötüşü uzun devirli ve ulumalı olmalıdır.
3-Veste Veste : Ön çıkışlarını veste veste ile başlayıp damaktan vurarak ve tok sada ile tane tane olarak üçlü, beşli veya uzun uzun kaba şak şak denir.
4-Veç Veç: Ön çıkışlarını veç veç ile yapar. Ders şakşağına bağlar ve kesmeden kaba şakşağa ekler. Buna da ekleme şakşak derler.
5-Çel Çel: Ön çıkışlarını cibili cibili diye başlayacak ve çel çel ile devam edecek yo ile bağlayacak.(Yo ile yapmayıp ta ince bir sada ile bırakırsa makbul kuş değildir.) ve kaba şakşak ile biterken bir hazin kaba şakşak ilave ederse çok makbul sayılır. Bu ötüşün adına ekleme şakşak denilir.
6-Pli Pli Pli: Ön çıkışlarını Pli Pli diye başlayıp yav yav lara giderek (saka bu sesi bülbülden almıştır.) kaba şakşağına ekler ve ekler ve burada ders şakşağını velisle de kullanır ve nağmelere geçer. Diğer çıkışlarda da şakşaklarına ve hilhillerine tütilerine gider. Bu türlü ötüş nadide kuşlarda bulunur. Böylesine pli pli kuş denir.
7-Piçüvi Piçuvi: Ön çıkışlarını Piçüvi Piçüvi ile yapar. Şakşaklara tütülere geçer.
8-Cibili Cibili: Ön çıkışlarını cibili cibili yaptıktan sonra ya ders şakşağını veya kaba şakşağını vurursa buda makbul bir ötüş olur.
9-Pli Pli: Ön çıkışını pli pli ile başlar çel çel yo veti şak şak olarak üçlü beşli kaba şak şak vurur. Bu en kıymetli ötüştür.
DERS ŞAKŞAĞI :Kuş velisleri veya çipet petleri ile ötüme başlayıp ders şakşağını söyler ve hico yada düce ile bağlar bu ötüşe ders şakşağı denir.Diğer bağları da kullanabilir.
KABA ŞAK ŞAK :Veste veste ön çıkımlarıyla başlayıp yo ti lerinin arkasına tok bir sada ile 3 lü 5 li veya uzun şakşak söyler bu ötüşe kaba şakşak denir.
EKLEME ŞAK ŞAK :Çibili çibili ön çıkımlarıyla çıkıp bir kaba şakşak söyler arkasına kesmeden hazin şak şak la devam eder buna ekleme şak şak denir.
Kuşlar şak şaklarını diğer ön çıkımları ile kulana bilirler,yazılı her hangi bir önün arkasına söyledikleri şak şak lar söylenişine göre ders şakşağı yada kaba şak şaktır ders şak şaklarını genelde daha düşük bir sada (ses) ile kaba şak şaklarını ise tok bir sada ile kullanırlar bunları anlaya bilmek için biraz kulak pratiğine ihtiyaç vardır.Ders şak şağı bağlı olmalıdır.Ders şakşağının bağı olmazsa sulu şak şak olarak geçer kaba şak şağına ise kuşların bağ atanı da olur ama kaba şakşağın bağı olması gibi bir zorunluluk yoktur bağ atılır sada atılmasa da kaba şak şak denilir.Kuşlar genelde ders şak şaklarını bir iki defa kullanıp sonra devirlerine kayarlar kaba şak şağı ise tekrar ettirirler ama böyle bir zorunlulukta yoktur.
ÖTÜŞ ŞEKİLERİN BİR KAÇ ÖRNEK
Velis velis şak şak hico kıs kıs tütü pin yav yav veste veste yo ti şakşak ....
Çibili çibili piçüvi şakşak_şak şak tütü pin kıs kıs kıs irr yaf çel çel yo ti şak şak ....
Çipet pet şak şak düce kıs kıs hi hi cak cak toor hık yaf yaf tütü kas kas şak şak hico....
Pili pili çel çel yo ti şakşak _ kasi kasi guuur pin hi hi yaf yaf çaça veç veç şak şak vico....
BOZUK BİR ÖTÜŞE ÖRNEK
Velis velis cak cak toor pin pin pin kasi kasi çe çe çe sif şif bico....
SAKA KUŞLARININ KULLANDIKLARI MAKBUL NAĞMELER
1-Cafcaflar, tütüler, hihiler, gurrlar,kıskıslar, yafyaflar, iryaflar, yavyavlarve tilililer. Zamanımızın kuşlarında tilili, yavyav ve iryaflar işitilmemekte, kaybolmuş durumdadır.
2-Şakşaklar ağızdan çıktığı gibi şakşak olarak vurur. Cakcaklar ve torr ötüşleri pek makbul değildir. Ancak bunları yukarıda sayılan 1- 2 no lu nağmelerin arasına 1-2 defacık katarsa bu kuşun ötüşüne bir ses yüksekliği kaba ötüş verir. Acemiler anlamaz iyi bir ötüştür.
Eğer bu nağmeler araya çok katılırsa iyi ötüş olmaz. İyi ötüşlerini de bozar. Hele herhangi bir çıkş önüyle başlayıp doğrudan doğruya cak cak ve tora üst üste geçerse hiç makbul bir ötüş değildir.
3-Saka kuşu 9 türlü çıkışın hangisiyle başlarsa başlasın şakşaklarına girerek nağmelerini, birbirine girerek öterse uzun devirli, kulağa iyi gelir şekilde dinlenir.
ÖNLER ÖN ÇIKIMLAR :
Ardından da anlaşılacağı gibi kuşun ötüme başladığı nağmesidir.Ötüme önleri ile başlar sonra şak şak larını kullanıp devrine geçer ve ötüşünü tamamlar.
SAKA KUŞLARINDA MAKBUL OLAN ÖNLER:
Çipet pet , velis velis , veste veste , veç veç , pili pili , pily pily , çibili çibili , piçüvi piçüvi , ve çel çel lerdir.Bu dokuz önün haricinde saka kuşları çüvey çüvey ,vayis vayis , vestin vestin ve papilis gibi önleri de kullanırlar ama en makbul olanları yukarda ki dokuz ön nağmesidir.
ŞAK ŞAK LAR :
Şak şaklar saka kuşlarının en değerli ve önemli nağmeleridir.Saka kuşları şak şaklarını üç türlüdür ders şakşağı , ekleme şak şak ve kaba şak şakşak tır. Yukarıda yazılı hangi ön nağmeyle başlarsa başlasın arkasına şak şak larını kullanması en makbulüdür.Şak şaklar ağazdan çıktığı gibi şak şak olarak duyulmalı ve bolca kullanılmalıdır.
DEVİR (DERS) :
Devir saka kuşlarının önlerini ve şakşağını söyledikten sonra yaptıkları ötüşe verilen isimdir.Bu ötüşe ders adı da verilir.Saka kuşları yeni ötüme başladıkları zaman içten içe ve kısık bir sesle öterler bu devrede nağmeleri pek net anlaşılmaz.Bir müddet bu şekilde öttükten sonra yavaş yavaş kaba derslerini yapmaya başlar.Yani sesleri yüksek bir şekilde ve nağmeleri daha anlaşılır olarak öterler eşleşme mevsimiyle birlikte(mart ve nisan aylarıdır) iyice kızan kuşlar artık gerçek ötüşlerini sergilerler bu ötüme de devir (ders) adı verilir.
Makbul olan devir nağmeleri şöyledir:
kıs kıs , kas kas , kasi kasi ,yaf yaf , irr yaf , hi hi ,tü tü ,yav yav ,guur pin ,caf caf gibi dir.
BAĞ :
Ötümün durak yerine bağ adı verilir saka kuşlarının kullandığı bağlar
Bico , vico , viske , düce , yo , ti , hık ve pin dir.
MAKBUL OLMAYAN NAĞMELER (TUĞFELER) :
Saka kuşlarının beğenilmeyen ve makbul olmayan nağmeleridir. Bu nağmeler
toor , cak cak , çaça , çe çe , sık sık , şif şif sululrın bolca kullanılması ötüşün güzelliğini bozar ve kalitesini düşürür.Kuş her hangi bir önle çıkım yaptıktan sonra bu nağmelerden birisini kullanırsa bu bozuk bir ötüş sayılır.
Cevdet ÖZBAYER
Batıkent ANKARA
)
