Tweety
Moderatör
Tanımı
Phylloscopus'lar arasında gerek görünümü gerekse de sesi açısından en rahat tanımlanabilen türdür. Dişi, erkek ya da genç bireyler arasında belirgin bir fark yoktur. Genel vücut şekli ve boyutları sıkça gözlenen söğütbülbülünü (Willow warbler, Phylloscopus trochilus) andırır. Ancak daha uzun kanatları ve daha sivri kanat uçları vardır. Uzun kanatları sebebiyle kuyruğu söğütbülbülüne nazaran daha kısa gözükür. Tünemiş durumda kanat tüylerinin ve büyük örtü tüylerinin açık renkli kenarları yeşil sırtı ile belirgin bir kontrast yaratır. Üçüncül kanat tüyleri (tünemiş durumdayken sırta en yakın sıra kanat tüyleri) üst kenarda koyu yeşil alt kenarda ise açık renklidir. Kafası diğer çıvgınlardan çok daha belirgin bir desene sahiptir. Uzun, kalın ve belirgin sarı kaşı ve gaga dibinden kaş boyunca ilerleyen belirgin gri-yeşil bir sürmesi vardır. Gıdısı, göğsünün üst kısmı ve kulak örtüleri açık limon sarısı renktedir. Gıdıdan başlayarak göğüse inen bu sarı bölge göğüs altında birden kesilir ve tüm karın kuyruk altı bölgesinde ipeksi bir beyaz gözlenir. Ayakları açık renkli ve güçlüdür.
Sarı (Icterine warbler, Hippolais icterina) ve şarkıcı (Melodious warbler, Hippolais polyglotta) mukallitten kısa gagası, sarı bacakları ve beyaz karnı ile ayırt edilir. Kanat deseni ile yeşil çıvgından (Green warbler, Phylloscopus (throchiloides)nitidus) ayrılabilir. Diğer çıvgınlardan (Phylloscopus spp.) ise oldukça uzun kanatları ve belirgin kafa ve karın deseniyle ayrılabilir.
Nadir de olsa bazı bireyler boz çıvgını (Bonelli's warbler, Phylloscopus bonelli) andırır şekilde gögüs bölgesinde sarı renk taşımaz ve daha yeşil-kahverengi sırt renklerine sahip olabilirler. En temel ayrım ses ile yapılsa da büyük boyut, vücut şekli ve belirgin kafa deseni bu renksiz bireylerin özellikle boz çıvgından ayrılması için önemlidir.
Habitatı
Genç ve yaşlı ağaçların birlikte bulunduğu geniş yapraklı yahut karışık ormanlarda ürer. Seyrek orman altı örtüsüne sahip meşe ve özellikle kayın ormanlarını tercih ettiği gözlenmiştir. Yoğun ancak tamamen kapalı olmayan orman örtüsünü tercih eder. Deniz seviyesinden geniş yapraklı ağaç sınırına kadar olan irtifalarda gözlenebilir.
Yayılışı
Ülkemizden üreme döneminde ilk kez 1970’lerde kuzey batı Trakya’da Istranca Dağları’nda Dereköy yakınlarında yaz ortasında kaydedilmiştir. Birdlife International'ın ülkemizde az sayıda ürediğini öngörmesine paralel olarak 2009 yazında Istranca Dağlarında yapılan bir üreyen kuş atlası çalışması sonunda bölgede yaygın olarak ürediği gözlenmiştir [2, 3].
Dünya çapında yayıldığı alan oldukça geniştir ve 10 milyon kilometre kareyi bulmaktadır. Üreme bölgesi kuzeyde kutup altı tundra ve tayga ormanlarını dışarıda bırakacak şekilde kuzey Avrupa'dan güneyde yer yer Akdeniz sınırına; batıda Avrupa'nın Atlantik kıyılarından, doğuda Ural Dağları'na kadar uzanır. Kışlamak için Sahra altı tropik Afrika’ya yolculuk eder (orta batı Afrika). Rastlantısal olarak batıda İzlanda ve kuzey Amerika (Alaska) ve doğuda Japonya’ya kadar gözlenmiştir.
2001 – 2007 yılları arasında KUSBANK’a 13 ili kapsayacak şekilde tamamı göç döneminde 61 gözlem kaydı girilmiştir. Gözlemler ağırlıklı olarak İstanbul, Ankara ve İzmir’i kapsasa da tüm Türkiye’ye dağılmıştır. İlkbahar göçü Mayıs ve Nisan aylarında kaydedilmiş en çok gözlem Nisan'ın son iki ve Mayıs'ın ilk haftaları içerisinde yapılmıştır. Sonbahar göçünde gözlemlerin neredeyse hepsinde bir ya da iki birey gözlenmiş sadece bir gözlemde dokuz birey kaydedilmiştir. Bu durum orman çıvgınının göçü sırasında çok küçük gruplarla (10'dan az) yahut yalnız olarak gezmesinin sonucudur. KUSBANK’ta gözlenen toplam 410 tür içerisinde en çok kaydı olan 288. tür olarak ülkemizde kıyasla az gözlenmekte, fark edilmektedir.
Beslenme
Tüm eski dünya ötleğenleri gibi temel olarak böceklerler, örümcekler ve diğer omurgasızlarla beslenir. Sonbaharda menüsüne bazı meyve ve tohumları da ekleyebilir. Besinlerini orman örtüsünü, özellikle yaprak altlarını tarayarak, havada yakalayarak ya da nadiren yerde toplar.
Biyolojisi
Alem: ANIMALIA (Hayvanlar)
Şube: CHORDATA (Omurgalılar)
Sınıf: AVES (Kuşlar)
Takım: PASSERIFORMES (Ötücüler)
Aile: SYLVIIDAE (Ötleğengiller – Eski dünya Ötleğenleri)
Cins: PHYLLOSCOPUS (Çıvgınlar, söğütbülbülleri)
Bölgede üreyen en büyük çıvgındır. Üremek için orman altı örtüsündeki çalılıkları tercih eder. Erkek orman çıvgınları alanlarına bağlıdırlar (yaklaşık 50 - 150 m çapında) ancak çok eşlilik de gözlenmektedir. Benzer türlerle hibridleştikleri bilinmektedir.
Yuva kurma ve yumurtlama Mayıs'ın son on günü başlayabilir ve Temmuz başına kadar devam edebilir. Yuvayı dişi çalıların altında yerde ufak bir çukura kurar. Yuva 12,5 x 9,5 cm ölçülerinde kubbeli bir elipstir ve 5 - 5,5 cm yüksekliği sahiptir. Genelde iki kez kuluçkaya yatar ve ortalama beş ile yedi yumurta yumurtlar. Kuluçka 11 - 13 gün sürer ve ilk kuluçkadan sonra iki hafta içinde ikinci kuluçkaya yatılır. Yumurtalar düzgün ve parlak, bir ucu daha sivri bir elipstir. Beyaz bir zemine ve üstünde çok sayıda kırmızı - kahverengi beneklere sahiptir. Benekler yumurtanın sivri ucunda seyrek, daha geniş olan ucunda daha yoğundurlar. Yavrular yuvadan çıkınca bir kaç gün daha ebeveynler tarafından beslenirler ve aile üç dört hafta birarada kalır.
Yılda iki kez tüy değiştirirler. Biri üreme döneminde sonbahar göçü öncesi (Haziran - Eylül) gövde tüylerinin değişmesidir. İkincisi ilkbahar göçü öncesinde (Aralık - Mart) tüm tüylerin değişimidir.
Bilinen alt türleri ya da coğrafi varyasyonları yoktur. Halkalanan en yaşlı kuş altı yıl ve bir aylık olarak kaydedilmiştir. Yuva paraziti gugukların tercih ettiği konaklardır.
Göçü
Orman çıvgını karakteristik bir göç kuşudur. Geceleri göç eder gündüzleri ise dinlenir yahut gerekli ise beslenirler. Avrupa ve Rusya ormanlarındaki üreyen orman çıvgınları orta ve batı tropik Afrika ormanlarında kışlarlar.
Ağustos ortasından itibaren üç ila sekiz bin km’lik bir yolculuğa başlarlar. Uzun sure uçabildikleri ve Akdeniz yahut Karadeniz gibi büyük denizleri aşabildikleri için belli bir rota ile sınırlı olmayan cephe şeklinde güneye doğru bir hareketleri vardır. Göç en yoğun orta Akdeniz'de gözlenir. Türkiye üzerinden düzenli ancak az sayıda geçerler. Kuzey Afrika kıyılarında çok az gözlenmeleri güney Avrupa Akdeniz kıyısından Sahra çölünün güneyindeki kışlama alanlarına bir sefede uzun bir kesintisiz uçuş ile uçtuklarını göstermektedir. Bu yorucu yolculuk için yüzlerce km'lik Akdeniz'i ve 2000 km’den fazla uzanan Sahra Çölü'nü aşmaları gerekmektedir.
Mayıs sonunda aynı rota üzerinden kuzeye, üreme bölgelerine göç başlar. Bu sefer üreme alanı açısından bir yarış söz konusudur ve göç daha hızlıdır. Sonbahar göçünün aksine ilkbaharda kuzey Afrika sahillerinde mola verirler. Üreme bölgelerine önce erkekler gelir ve alan sahiplenirler. Erkeklerden yedi ila on gün sonra dişiler de üreme bölgelerine varırlar.
Popülasyonu
IUCN kriterlerine gore orman çıvgını dünya popülasyonu üzerinde gözlenen belirgin bir düşüş yoktur (“Least Concern”). Birdlife International tahminlerine göre Rusya dahil olmak üzere Avrupa kıtasında 28 – 43 milyon, Türkiyede ise muhtemelen 50 - 500 birey orman çıvgını üremektedir.
Davranışları
Çok çekingen değildir. Orman örtüsü üzerinde oldukça huzursuz hareket eder. Üreme bölgesinde erkek bireyler alanlarında daldan dala gezerek öterler. Ötüşleri havadayken başlayıp kondukları yerde devam edebilir. Kur ötüşü (trilli) sırasında kafalarını dik tutar, boyunlarını şişirir, kanatlarını düşürür, kuyruklarını açar ve vücutlarını hafifçe titretirler.
Orman çıvgını göç sırasında izole ve yoğun bir ağaç varlığı arar. Sonbahar göçünde genelde ötmeyi tercih etmemektedir ancak ilkbahar göçü sırasında Avrupa üzerinde sıklıkla öterler. Göçü sırasında trilli ötüşünü genelde kullanmaz.
Phylloscopus'lar arasında gerek görünümü gerekse de sesi açısından en rahat tanımlanabilen türdür. Dişi, erkek ya da genç bireyler arasında belirgin bir fark yoktur. Genel vücut şekli ve boyutları sıkça gözlenen söğütbülbülünü (Willow warbler, Phylloscopus trochilus) andırır. Ancak daha uzun kanatları ve daha sivri kanat uçları vardır. Uzun kanatları sebebiyle kuyruğu söğütbülbülüne nazaran daha kısa gözükür. Tünemiş durumda kanat tüylerinin ve büyük örtü tüylerinin açık renkli kenarları yeşil sırtı ile belirgin bir kontrast yaratır. Üçüncül kanat tüyleri (tünemiş durumdayken sırta en yakın sıra kanat tüyleri) üst kenarda koyu yeşil alt kenarda ise açık renklidir. Kafası diğer çıvgınlardan çok daha belirgin bir desene sahiptir. Uzun, kalın ve belirgin sarı kaşı ve gaga dibinden kaş boyunca ilerleyen belirgin gri-yeşil bir sürmesi vardır. Gıdısı, göğsünün üst kısmı ve kulak örtüleri açık limon sarısı renktedir. Gıdıdan başlayarak göğüse inen bu sarı bölge göğüs altında birden kesilir ve tüm karın kuyruk altı bölgesinde ipeksi bir beyaz gözlenir. Ayakları açık renkli ve güçlüdür.
Sarı (Icterine warbler, Hippolais icterina) ve şarkıcı (Melodious warbler, Hippolais polyglotta) mukallitten kısa gagası, sarı bacakları ve beyaz karnı ile ayırt edilir. Kanat deseni ile yeşil çıvgından (Green warbler, Phylloscopus (throchiloides)nitidus) ayrılabilir. Diğer çıvgınlardan (Phylloscopus spp.) ise oldukça uzun kanatları ve belirgin kafa ve karın deseniyle ayrılabilir.
Nadir de olsa bazı bireyler boz çıvgını (Bonelli's warbler, Phylloscopus bonelli) andırır şekilde gögüs bölgesinde sarı renk taşımaz ve daha yeşil-kahverengi sırt renklerine sahip olabilirler. En temel ayrım ses ile yapılsa da büyük boyut, vücut şekli ve belirgin kafa deseni bu renksiz bireylerin özellikle boz çıvgından ayrılması için önemlidir.
Habitatı
Genç ve yaşlı ağaçların birlikte bulunduğu geniş yapraklı yahut karışık ormanlarda ürer. Seyrek orman altı örtüsüne sahip meşe ve özellikle kayın ormanlarını tercih ettiği gözlenmiştir. Yoğun ancak tamamen kapalı olmayan orman örtüsünü tercih eder. Deniz seviyesinden geniş yapraklı ağaç sınırına kadar olan irtifalarda gözlenebilir.
Yayılışı
Ülkemizden üreme döneminde ilk kez 1970’lerde kuzey batı Trakya’da Istranca Dağları’nda Dereköy yakınlarında yaz ortasında kaydedilmiştir. Birdlife International'ın ülkemizde az sayıda ürediğini öngörmesine paralel olarak 2009 yazında Istranca Dağlarında yapılan bir üreyen kuş atlası çalışması sonunda bölgede yaygın olarak ürediği gözlenmiştir [2, 3].
Dünya çapında yayıldığı alan oldukça geniştir ve 10 milyon kilometre kareyi bulmaktadır. Üreme bölgesi kuzeyde kutup altı tundra ve tayga ormanlarını dışarıda bırakacak şekilde kuzey Avrupa'dan güneyde yer yer Akdeniz sınırına; batıda Avrupa'nın Atlantik kıyılarından, doğuda Ural Dağları'na kadar uzanır. Kışlamak için Sahra altı tropik Afrika’ya yolculuk eder (orta batı Afrika). Rastlantısal olarak batıda İzlanda ve kuzey Amerika (Alaska) ve doğuda Japonya’ya kadar gözlenmiştir.
2001 – 2007 yılları arasında KUSBANK’a 13 ili kapsayacak şekilde tamamı göç döneminde 61 gözlem kaydı girilmiştir. Gözlemler ağırlıklı olarak İstanbul, Ankara ve İzmir’i kapsasa da tüm Türkiye’ye dağılmıştır. İlkbahar göçü Mayıs ve Nisan aylarında kaydedilmiş en çok gözlem Nisan'ın son iki ve Mayıs'ın ilk haftaları içerisinde yapılmıştır. Sonbahar göçünde gözlemlerin neredeyse hepsinde bir ya da iki birey gözlenmiş sadece bir gözlemde dokuz birey kaydedilmiştir. Bu durum orman çıvgınının göçü sırasında çok küçük gruplarla (10'dan az) yahut yalnız olarak gezmesinin sonucudur. KUSBANK’ta gözlenen toplam 410 tür içerisinde en çok kaydı olan 288. tür olarak ülkemizde kıyasla az gözlenmekte, fark edilmektedir.
Beslenme
Tüm eski dünya ötleğenleri gibi temel olarak böceklerler, örümcekler ve diğer omurgasızlarla beslenir. Sonbaharda menüsüne bazı meyve ve tohumları da ekleyebilir. Besinlerini orman örtüsünü, özellikle yaprak altlarını tarayarak, havada yakalayarak ya da nadiren yerde toplar.
Biyolojisi
Alem: ANIMALIA (Hayvanlar)
Şube: CHORDATA (Omurgalılar)
Sınıf: AVES (Kuşlar)
Takım: PASSERIFORMES (Ötücüler)
Aile: SYLVIIDAE (Ötleğengiller – Eski dünya Ötleğenleri)
Cins: PHYLLOSCOPUS (Çıvgınlar, söğütbülbülleri)
Bölgede üreyen en büyük çıvgındır. Üremek için orman altı örtüsündeki çalılıkları tercih eder. Erkek orman çıvgınları alanlarına bağlıdırlar (yaklaşık 50 - 150 m çapında) ancak çok eşlilik de gözlenmektedir. Benzer türlerle hibridleştikleri bilinmektedir.
Yuva kurma ve yumurtlama Mayıs'ın son on günü başlayabilir ve Temmuz başına kadar devam edebilir. Yuvayı dişi çalıların altında yerde ufak bir çukura kurar. Yuva 12,5 x 9,5 cm ölçülerinde kubbeli bir elipstir ve 5 - 5,5 cm yüksekliği sahiptir. Genelde iki kez kuluçkaya yatar ve ortalama beş ile yedi yumurta yumurtlar. Kuluçka 11 - 13 gün sürer ve ilk kuluçkadan sonra iki hafta içinde ikinci kuluçkaya yatılır. Yumurtalar düzgün ve parlak, bir ucu daha sivri bir elipstir. Beyaz bir zemine ve üstünde çok sayıda kırmızı - kahverengi beneklere sahiptir. Benekler yumurtanın sivri ucunda seyrek, daha geniş olan ucunda daha yoğundurlar. Yavrular yuvadan çıkınca bir kaç gün daha ebeveynler tarafından beslenirler ve aile üç dört hafta birarada kalır.
Yılda iki kez tüy değiştirirler. Biri üreme döneminde sonbahar göçü öncesi (Haziran - Eylül) gövde tüylerinin değişmesidir. İkincisi ilkbahar göçü öncesinde (Aralık - Mart) tüm tüylerin değişimidir.
Bilinen alt türleri ya da coğrafi varyasyonları yoktur. Halkalanan en yaşlı kuş altı yıl ve bir aylık olarak kaydedilmiştir. Yuva paraziti gugukların tercih ettiği konaklardır.
Göçü
Orman çıvgını karakteristik bir göç kuşudur. Geceleri göç eder gündüzleri ise dinlenir yahut gerekli ise beslenirler. Avrupa ve Rusya ormanlarındaki üreyen orman çıvgınları orta ve batı tropik Afrika ormanlarında kışlarlar.
Ağustos ortasından itibaren üç ila sekiz bin km’lik bir yolculuğa başlarlar. Uzun sure uçabildikleri ve Akdeniz yahut Karadeniz gibi büyük denizleri aşabildikleri için belli bir rota ile sınırlı olmayan cephe şeklinde güneye doğru bir hareketleri vardır. Göç en yoğun orta Akdeniz'de gözlenir. Türkiye üzerinden düzenli ancak az sayıda geçerler. Kuzey Afrika kıyılarında çok az gözlenmeleri güney Avrupa Akdeniz kıyısından Sahra çölünün güneyindeki kışlama alanlarına bir sefede uzun bir kesintisiz uçuş ile uçtuklarını göstermektedir. Bu yorucu yolculuk için yüzlerce km'lik Akdeniz'i ve 2000 km’den fazla uzanan Sahra Çölü'nü aşmaları gerekmektedir.
Mayıs sonunda aynı rota üzerinden kuzeye, üreme bölgelerine göç başlar. Bu sefer üreme alanı açısından bir yarış söz konusudur ve göç daha hızlıdır. Sonbahar göçünün aksine ilkbaharda kuzey Afrika sahillerinde mola verirler. Üreme bölgelerine önce erkekler gelir ve alan sahiplenirler. Erkeklerden yedi ila on gün sonra dişiler de üreme bölgelerine varırlar.
Popülasyonu
IUCN kriterlerine gore orman çıvgını dünya popülasyonu üzerinde gözlenen belirgin bir düşüş yoktur (“Least Concern”). Birdlife International tahminlerine göre Rusya dahil olmak üzere Avrupa kıtasında 28 – 43 milyon, Türkiyede ise muhtemelen 50 - 500 birey orman çıvgını üremektedir.
Davranışları
Çok çekingen değildir. Orman örtüsü üzerinde oldukça huzursuz hareket eder. Üreme bölgesinde erkek bireyler alanlarında daldan dala gezerek öterler. Ötüşleri havadayken başlayıp kondukları yerde devam edebilir. Kur ötüşü (trilli) sırasında kafalarını dik tutar, boyunlarını şişirir, kanatlarını düşürür, kuyruklarını açar ve vücutlarını hafifçe titretirler.
Orman çıvgını göç sırasında izole ve yoğun bir ağaç varlığı arar. Sonbahar göçünde genelde ötmeyi tercih etmemektedir ancak ilkbahar göçü sırasında Avrupa üzerinde sıklıkla öterler. Göçü sırasında trilli ötüşünü genelde kullanmaz.
