Tweety
Moderatör
Tanımı
Şah kartal, kaya kartalından biraz daha küçük ve daha tıknaz yapılıdır. Olgunluk çağındakilerin omuzlarında beyaz bir leke vardır ve bu durumu ile bir imparator pelerinini andırır.
İmparator kartal adını, tüm ülkelerde bu gösterişli görüntüsü nedeni ile hak etmiştir. Sırtın diğer kısımları koyu ve siyaha yakın bir renktedir. Alın ve tepenin ön kısmı koyu kahverengidir. Karın tarafı koyu kahverengi , kuyrukaltı tüyleri açık kahverengidir. Başının üstü ekmek kabuğu renginde ve beyazımsı lekelidir. Kuyruğun ucundan önceki gri kısmında 6 koyu şerit vardır ve düzdür. Gençleri : Bej renkli ve üzerleri lekelidir. Kanatları esmer-siyah, kuyruğun ucu açık renk şeritlidir. Genetik: Siniflandirmada, daha once Sah Kartal veya tercumesi ile Dogu Sah Kartal ; su anda Ispanya ve Portekiz de bulunan Ispanyol Sah Kartallar icin de kullanilan , genel bir isimlendirme idi. Fakat simdi; morfolojik, ekolojik ve molekuler farkliliklar nedeni ile iki ayri tur olarak siniflandirilmaktadirlar.
3. ya da 4. yıldan sonra omuzlarındaki beyaz renk ortaya çıkar. Gagası gözlerine kadar yarıktır ve mavimtrak renktedir. Burun deliği ovaldir, göz bebeği soluk sarıdır. Parmakları sarıdır ve orta parmak 6 cm uzunluğundadır. Tümüyle tüylü olan ayakları güçlü, kıvrık ve siyah tırnaklıdır. Boyu erkekte 75-78 cm , dişide 82-75 cm arasındadır. Kanat boyu erkekte 58 , dişide 65 cm , kanat genişliği erkekte 190 , dişide 210 cm dir. Şah kartalın ağırlığı erkekte 3 , dişide 5,5 kğ dolayındadır.
Habitatı
Yuva Habitatı: Sah Kartallar, genellikle etrafi diger agaclar ile kapatilmamis, cevreyi rahatca ve engelsiz gozlemleyebilecekleri bir agac uzerinde yuva yapmayi secerler. Şah yaşam alanını orman ile bozkırın birleştiği bölgelerden seçer.Yuvasını yaşlı yüksek ağaçlara yapar.Seçtiği ağaç başka ağaçlarca kuşatılmamış ve bozkıra sınır olanlardandır. Yuva çapı yaklaşık 2,5 m dir.Her yıl yenileyerek ayni yuvada konaklar.Yuva inşaasında 2 m lik dal parçalarını kullanır.En üste yataklık olarak taze çam sürgünleri yerleştirir.Yuvalar bazen öyle ağorlaşırki 2 Ton ağırlığına ulaştığı bile olur.Ağacın bu yükü kaldıramadığında komple yıkıldığı da görülmüştür.(5)
Ağaçdallarindan olusturduklari yuvanin dosemesinde, cimen ve tuyleri kullanirlar. Habitatlarinda genellikle alcak rakımları tercih etmelerine ragmen, yaşam alanlarının daraltılması, ormanların azalmasıve avcılık yüzünden, zaman içinde daha yüksek rakımlarda yasamalarini sürdürmeye zorlanmışlardır. Bazı bölgelerde yüksek iletim hattı elektrik direklerine de yuva yaptığı görülmektedir.
Kışı su kenarı ormanlarda geçirmeyi tercih ederler.
Yuva ağaç dalları, ot ve tüylerle döşenir. Mart veya Nisan'da dişiler, iki veya üç yumurta bırakırlar.45 gün sonra yavrular yumurtadan çıkarlar.
Yayılışı
Türkiye ‘de görülen ırkı Aquila heliaca heliaca Savigny’dir. Literatürde Haruniye ,Osmaniye ,Nizip, Gaziantep, Seyhan, Orta Toroslar, Ulukışla , Niğde, Tuzgölü,Ankara , Mut, Ereğli, Manyas, Savaştepe, İstanbul Boğazında bulunduğu belirtilmektedir. KUMERLEOVE (1952-1962-1969) Şah Kartalı Bergama, Savaştepe, Van, Hakkari, Afyon, Amik gölünde saptamıştır. Ayrıca VİELLİARD (1968) ise Orta Anadolu’nun doğusunda Kırşehir, Çorum, Cihanbeyli, Mut,Bolu, Muş, Ağrı Mohan’da raslamıştır.
Ülkemizde şah kartalların bekarlar kulübü olarak kullandıkları bölgelerden biri Bolu- Gerede civarıdır.Şah kartal yavruları birinci kışını ebeveynleri ile birlikte geçirmiş olsada, erişkinliğe ulşabilmesi için üç-dört yıl gibi uzun zorlu bir süreç gerekmektedir.Erişkinliğe ulaşabilen kartal oranı ise ne yazkıki % 10 u geçememektedir.(5)
Bu bölgede son dört yılda yuva sayısı ve üremedeki bilim adamlarınca belirlenen farkedilen artış. Çevre çiftliklerin ve yerek avcıların sürekli bilinçlendirilmesi sonucu elde edilmiştir.
Güneydoğu Avrupa, batı ve orta asyada dağılım gösterirler. Gençlerin tümü göçmendir. Kışı, Hindistan, Çin, Arabistan, Türkiye ve Afrika'da geçirirler. Avrupa'da soyu tükenme tehlikesindedir. Daha önce yayılış alanlarından olan Macaristan ve Avusturya'nın büyük kısmında artık görülmemektedirler. Macaristan'da yuva yapan nüfus 70-80 çift kadardır. Küçük ormanları tercih ederler. Diğer kartallardan farklı olarak dağlar, büyük ormanlar ve ağaçsız bozkırlarda yaşayamazlar.(6)
Beslenme
Şah kartallar yuva bölgesinde avlanmadıkları gibi hiç bir yırtıcının da av yapmasına izin vermezler.Bu da kendi av listesinde olan hayvanların yuvanın olduğu ağacın etrafındaki ağaçlarda ve tüm o bölgede üreme ve beslenme faaliyetlerini sürdürmesine izin vermektedir. Yazar bunun iki sebebi olduğunu düşünüyor.Birincisi yavrunun eğitimi, ikincisi kartallar tarafından bu av hayvanlarının erken uyarı sinyali olarak değerlendirilebilmesidir.Bir yandan yuvada devamlı aşağıyı izleyen yavru kartal, avlarının davranışlarını öğrenirken, diğer yandan ebeveynler av olabilecek hayvanların hareketlerini izleyerek yuvanın koruınmasında ve yuva bölgesine yapılabilecek olası düşmen saldırısına karşı erken uyarı sinyali almaktadırlar.Böylece 1 km çapını bulan yuva bölgesinde, başlıca yiyeceği olan tahtalı güvercin, üveyik , sincap,yer sincabı (gelengi), tavşan ve tilkiler, rahatlıkla üreme be beslenme faaliyetlerinde bulunabilmektedirler.(5)
Kıtlık yuvadan kaç yavrunun uçacağı konusunda belirleyicidir.Avın bol olduğu dönemlerde iki yavru da uçarken, avın kıt olduğu dönemlerde güçlü yavru, zayıf olanı döverek ölümüne sebep olur.Ebeveynler buna kesinlikle karışmaz.Zayıf olan yavru genelde yumurtadan birkaç gün sonra çıkan yavru olur.Ebeveynin getirdiği yemi ilk kapan güçlü yavru, kardeşi yanına geldiğinde onu uzaklaştırır. yeterince beslenemeyen yavru ölür.(5)
Biyolojisi
4 yas olgunlugunda, disi ve erkek , monogomus ( tek esli ) cift olustururlar. Olgunlaşan dişiler; 7,5 x 5 cm boyutlarında küçük lekeli beyazımsı, 2 yumurta yaparlar. Çıkan yavrularda iri olanı yaşar. Kuluçkadan 43 günde çıkan civcivler 60 gün sonra uçarlar. Genelde Şah Kartalların sonradan çıkan zayıf yavrusu diğer güçlü yavru ve ebeveyn ler tarafından yenir .Anne , baba ve güçlü yavru , zayıf yavruyu yerler .Ama her iki yavruda güçlüyse beraberce büyürler , ve uçarlar. Şah kartalebeveynleri çok iyi öğretmenlerdir.Yavru eğitimi sırasında ebeveynlerden bir tanesinin getirdiği avı diğer ebeveyn yavrunun pençelerinden çalarak oan çaldırmamayı, avını saklamayı öğretirler.Onuncu haftadan sonra ebeveynler avı ayaklarında gezdirerek yavruyu uçmaya teşvik ederler.(5) Onbir ve onikinci haftadan sonra yavru yuvadan uçarak yuva bölgesine yakın ağaçlara konarak kendine güveni iyice geliştikten sonra ebeveynlerinin peşinden uçarak avını kapmayı öğreneceklerdir.(5)Kışın sonuna kadar (Şubat) ebeveynleri ile beraber kalan yavru, yeni üreme dönemine giren ebeveynlerinden özellikle babası tarafından yuvadan uzaklaştırılır.(5)
Çoğunlukla bir sincap türü olan susliks ile beslenir ve ayrıca diğer kemirgenleri, ağaçsansarlarını, tilkileri ve kuşlarıda tüketebilirler.(6)
Popülasyonu
Kirmizi Listededir. Azarbeycan, Turkiye, Romanya, Yunanistan, Ukrayna gibi ulkelerin icinde bulundugu; Sah Kartal Calisma Grubu, 1990 da olusturulmustur. Calisma grubu tarafindan , 1996 da Avrupa Aksiyon Plani aciklanmistir. Plana gore, yuksek agacli ormanlarin korunmasi, zehirlenmenin onlenmesi, enerji hatlarinin olusturdugu tehlikeler, ve yuva soygunculugu gibi konularda tedbirler aciklanmistir. Genellikle ormanlık yerleri yeğ tutan Şah kartal çağımızın başında, Balkanlar ve Anadolu’dan Atlantik kıyılarına dek her yerde görülüyordu. Oysa bugün yalnızca Rusya ormanlarında ve az sayıda balkanlarda raslanmaktadır. Çok bol bulunduğu İspanya’da koleksiyoncuların kurbanı olan İmparator kartalın ünlü sayılan avcı-biyolog Chapman 1 yılda 10 tanesini öldürmekteydi. Bu şaşkın kişi sayesinde Avrupa müzeleri pek çok örneklerle doldu ama, şah kartal doğada tükendi. Bıkmayan bir koruma ile İspanya’da bugün 20 dolayında Şah kartal bulunabilmektedir. (1982)
Davranışları
Dönerek yükselirken kanatlarını düz tutar, ara sıra hafifçe yukarıya da kaldırabilir. Hızla süzülürken kanatlarını geriye büker, kanat çırparken bozkır kartalından biraz daha esnektir. Şah kartal, gayet güzel planör uçuşu yapabildiği gibi, gerek alçaktan uçarak, gerekse de yükseklerden avının üzerine büyük bir hızla yüklenir. Gagası ve pençeleri orta büyüklükte hayvanları öldürecek güçtedir. Yerde ve havada çok gösterişli bir yırtıcı kuştur. Uçarken kuyruk ucunu düz tutar.
Şah kartal, kaya kartalından biraz daha küçük ve daha tıknaz yapılıdır. Olgunluk çağındakilerin omuzlarında beyaz bir leke vardır ve bu durumu ile bir imparator pelerinini andırır.
İmparator kartal adını, tüm ülkelerde bu gösterişli görüntüsü nedeni ile hak etmiştir. Sırtın diğer kısımları koyu ve siyaha yakın bir renktedir. Alın ve tepenin ön kısmı koyu kahverengidir. Karın tarafı koyu kahverengi , kuyrukaltı tüyleri açık kahverengidir. Başının üstü ekmek kabuğu renginde ve beyazımsı lekelidir. Kuyruğun ucundan önceki gri kısmında 6 koyu şerit vardır ve düzdür. Gençleri : Bej renkli ve üzerleri lekelidir. Kanatları esmer-siyah, kuyruğun ucu açık renk şeritlidir. Genetik: Siniflandirmada, daha once Sah Kartal veya tercumesi ile Dogu Sah Kartal ; su anda Ispanya ve Portekiz de bulunan Ispanyol Sah Kartallar icin de kullanilan , genel bir isimlendirme idi. Fakat simdi; morfolojik, ekolojik ve molekuler farkliliklar nedeni ile iki ayri tur olarak siniflandirilmaktadirlar.
3. ya da 4. yıldan sonra omuzlarındaki beyaz renk ortaya çıkar. Gagası gözlerine kadar yarıktır ve mavimtrak renktedir. Burun deliği ovaldir, göz bebeği soluk sarıdır. Parmakları sarıdır ve orta parmak 6 cm uzunluğundadır. Tümüyle tüylü olan ayakları güçlü, kıvrık ve siyah tırnaklıdır. Boyu erkekte 75-78 cm , dişide 82-75 cm arasındadır. Kanat boyu erkekte 58 , dişide 65 cm , kanat genişliği erkekte 190 , dişide 210 cm dir. Şah kartalın ağırlığı erkekte 3 , dişide 5,5 kğ dolayındadır.
Habitatı
Yuva Habitatı: Sah Kartallar, genellikle etrafi diger agaclar ile kapatilmamis, cevreyi rahatca ve engelsiz gozlemleyebilecekleri bir agac uzerinde yuva yapmayi secerler. Şah yaşam alanını orman ile bozkırın birleştiği bölgelerden seçer.Yuvasını yaşlı yüksek ağaçlara yapar.Seçtiği ağaç başka ağaçlarca kuşatılmamış ve bozkıra sınır olanlardandır. Yuva çapı yaklaşık 2,5 m dir.Her yıl yenileyerek ayni yuvada konaklar.Yuva inşaasında 2 m lik dal parçalarını kullanır.En üste yataklık olarak taze çam sürgünleri yerleştirir.Yuvalar bazen öyle ağorlaşırki 2 Ton ağırlığına ulaştığı bile olur.Ağacın bu yükü kaldıramadığında komple yıkıldığı da görülmüştür.(5)
Ağaçdallarindan olusturduklari yuvanin dosemesinde, cimen ve tuyleri kullanirlar. Habitatlarinda genellikle alcak rakımları tercih etmelerine ragmen, yaşam alanlarının daraltılması, ormanların azalmasıve avcılık yüzünden, zaman içinde daha yüksek rakımlarda yasamalarini sürdürmeye zorlanmışlardır. Bazı bölgelerde yüksek iletim hattı elektrik direklerine de yuva yaptığı görülmektedir.
Kışı su kenarı ormanlarda geçirmeyi tercih ederler.
Yuva ağaç dalları, ot ve tüylerle döşenir. Mart veya Nisan'da dişiler, iki veya üç yumurta bırakırlar.45 gün sonra yavrular yumurtadan çıkarlar.
Yayılışı
Türkiye ‘de görülen ırkı Aquila heliaca heliaca Savigny’dir. Literatürde Haruniye ,Osmaniye ,Nizip, Gaziantep, Seyhan, Orta Toroslar, Ulukışla , Niğde, Tuzgölü,Ankara , Mut, Ereğli, Manyas, Savaştepe, İstanbul Boğazında bulunduğu belirtilmektedir. KUMERLEOVE (1952-1962-1969) Şah Kartalı Bergama, Savaştepe, Van, Hakkari, Afyon, Amik gölünde saptamıştır. Ayrıca VİELLİARD (1968) ise Orta Anadolu’nun doğusunda Kırşehir, Çorum, Cihanbeyli, Mut,Bolu, Muş, Ağrı Mohan’da raslamıştır.
Ülkemizde şah kartalların bekarlar kulübü olarak kullandıkları bölgelerden biri Bolu- Gerede civarıdır.Şah kartal yavruları birinci kışını ebeveynleri ile birlikte geçirmiş olsada, erişkinliğe ulşabilmesi için üç-dört yıl gibi uzun zorlu bir süreç gerekmektedir.Erişkinliğe ulaşabilen kartal oranı ise ne yazkıki % 10 u geçememektedir.(5)
Bu bölgede son dört yılda yuva sayısı ve üremedeki bilim adamlarınca belirlenen farkedilen artış. Çevre çiftliklerin ve yerek avcıların sürekli bilinçlendirilmesi sonucu elde edilmiştir.
Güneydoğu Avrupa, batı ve orta asyada dağılım gösterirler. Gençlerin tümü göçmendir. Kışı, Hindistan, Çin, Arabistan, Türkiye ve Afrika'da geçirirler. Avrupa'da soyu tükenme tehlikesindedir. Daha önce yayılış alanlarından olan Macaristan ve Avusturya'nın büyük kısmında artık görülmemektedirler. Macaristan'da yuva yapan nüfus 70-80 çift kadardır. Küçük ormanları tercih ederler. Diğer kartallardan farklı olarak dağlar, büyük ormanlar ve ağaçsız bozkırlarda yaşayamazlar.(6)
Beslenme
Şah kartallar yuva bölgesinde avlanmadıkları gibi hiç bir yırtıcının da av yapmasına izin vermezler.Bu da kendi av listesinde olan hayvanların yuvanın olduğu ağacın etrafındaki ağaçlarda ve tüm o bölgede üreme ve beslenme faaliyetlerini sürdürmesine izin vermektedir. Yazar bunun iki sebebi olduğunu düşünüyor.Birincisi yavrunun eğitimi, ikincisi kartallar tarafından bu av hayvanlarının erken uyarı sinyali olarak değerlendirilebilmesidir.Bir yandan yuvada devamlı aşağıyı izleyen yavru kartal, avlarının davranışlarını öğrenirken, diğer yandan ebeveynler av olabilecek hayvanların hareketlerini izleyerek yuvanın koruınmasında ve yuva bölgesine yapılabilecek olası düşmen saldırısına karşı erken uyarı sinyali almaktadırlar.Böylece 1 km çapını bulan yuva bölgesinde, başlıca yiyeceği olan tahtalı güvercin, üveyik , sincap,yer sincabı (gelengi), tavşan ve tilkiler, rahatlıkla üreme be beslenme faaliyetlerinde bulunabilmektedirler.(5)
Kıtlık yuvadan kaç yavrunun uçacağı konusunda belirleyicidir.Avın bol olduğu dönemlerde iki yavru da uçarken, avın kıt olduğu dönemlerde güçlü yavru, zayıf olanı döverek ölümüne sebep olur.Ebeveynler buna kesinlikle karışmaz.Zayıf olan yavru genelde yumurtadan birkaç gün sonra çıkan yavru olur.Ebeveynin getirdiği yemi ilk kapan güçlü yavru, kardeşi yanına geldiğinde onu uzaklaştırır. yeterince beslenemeyen yavru ölür.(5)
Biyolojisi
4 yas olgunlugunda, disi ve erkek , monogomus ( tek esli ) cift olustururlar. Olgunlaşan dişiler; 7,5 x 5 cm boyutlarında küçük lekeli beyazımsı, 2 yumurta yaparlar. Çıkan yavrularda iri olanı yaşar. Kuluçkadan 43 günde çıkan civcivler 60 gün sonra uçarlar. Genelde Şah Kartalların sonradan çıkan zayıf yavrusu diğer güçlü yavru ve ebeveyn ler tarafından yenir .Anne , baba ve güçlü yavru , zayıf yavruyu yerler .Ama her iki yavruda güçlüyse beraberce büyürler , ve uçarlar. Şah kartalebeveynleri çok iyi öğretmenlerdir.Yavru eğitimi sırasında ebeveynlerden bir tanesinin getirdiği avı diğer ebeveyn yavrunun pençelerinden çalarak oan çaldırmamayı, avını saklamayı öğretirler.Onuncu haftadan sonra ebeveynler avı ayaklarında gezdirerek yavruyu uçmaya teşvik ederler.(5) Onbir ve onikinci haftadan sonra yavru yuvadan uçarak yuva bölgesine yakın ağaçlara konarak kendine güveni iyice geliştikten sonra ebeveynlerinin peşinden uçarak avını kapmayı öğreneceklerdir.(5)Kışın sonuna kadar (Şubat) ebeveynleri ile beraber kalan yavru, yeni üreme dönemine giren ebeveynlerinden özellikle babası tarafından yuvadan uzaklaştırılır.(5)
Çoğunlukla bir sincap türü olan susliks ile beslenir ve ayrıca diğer kemirgenleri, ağaçsansarlarını, tilkileri ve kuşlarıda tüketebilirler.(6)
Popülasyonu
Kirmizi Listededir. Azarbeycan, Turkiye, Romanya, Yunanistan, Ukrayna gibi ulkelerin icinde bulundugu; Sah Kartal Calisma Grubu, 1990 da olusturulmustur. Calisma grubu tarafindan , 1996 da Avrupa Aksiyon Plani aciklanmistir. Plana gore, yuksek agacli ormanlarin korunmasi, zehirlenmenin onlenmesi, enerji hatlarinin olusturdugu tehlikeler, ve yuva soygunculugu gibi konularda tedbirler aciklanmistir. Genellikle ormanlık yerleri yeğ tutan Şah kartal çağımızın başında, Balkanlar ve Anadolu’dan Atlantik kıyılarına dek her yerde görülüyordu. Oysa bugün yalnızca Rusya ormanlarında ve az sayıda balkanlarda raslanmaktadır. Çok bol bulunduğu İspanya’da koleksiyoncuların kurbanı olan İmparator kartalın ünlü sayılan avcı-biyolog Chapman 1 yılda 10 tanesini öldürmekteydi. Bu şaşkın kişi sayesinde Avrupa müzeleri pek çok örneklerle doldu ama, şah kartal doğada tükendi. Bıkmayan bir koruma ile İspanya’da bugün 20 dolayında Şah kartal bulunabilmektedir. (1982)
Davranışları
Dönerek yükselirken kanatlarını düz tutar, ara sıra hafifçe yukarıya da kaldırabilir. Hızla süzülürken kanatlarını geriye büker, kanat çırparken bozkır kartalından biraz daha esnektir. Şah kartal, gayet güzel planör uçuşu yapabildiği gibi, gerek alçaktan uçarak, gerekse de yükseklerden avının üzerine büyük bir hızla yüklenir. Gagası ve pençeleri orta büyüklükte hayvanları öldürecek güçtedir. Yerde ve havada çok gösterişli bir yırtıcı kuştur. Uçarken kuyruk ucunu düz tutar.
