Tweety
Moderatör
Tanımı
Eşeyler birbirine benzemekle birlikte; dişiler biraz daha küçük ve sırtı daha grimsi tondadır.
Pekçok çalışmada kabul gördüğü üzere, Güneydoğu Asyadaki macqueenii geçerli sayılırsa, Türkiyeden bilinen kayıtları Ch. undulata değil, Ch. macqueenii şeklinde olmalıdır. Bu nedenle sitedeki tür adı gözden geçilmelidir (demiştim 4 yıl önce ve yeni listede nihayet gerekli düzeltme yapıldı). Kuzeybatı Afrika'daki Ch. undulata'dan (45-65 cm) azıcık daha büyüktür (55-65 cm).
Ch. macqueeniide uzun tepe tüyleri siyah, kenarları beyazdır. Kur gösterisinde gaganın üzerine kadar uzatılır. Göğüs tüyleri tekdüze bozdur. Boyun yanlarındaki püsküllü tüylerin orta kısmında beyaz bir bant dışında gerisi siyahtır. Sırt tarafı daha pembemsi soluk kahverengi ve koyu çapraz düzendeki bantlar ve okucu benzeri desenler görülür. Kuyrukaltı benekli ve çizgilidir. Ch. undulatada ise sırt tarafı krem rengine çalan kum rengi kahvemsi ve daha çok çapraz bantlıdır. Uzun tepe tüyleri beyazdır ve nispeten kısa kaldığından gösteride gagaya kadar ulaşmaz. Göğsü ve kuyrukaltı beyazdır.
Habitatı
Subtropik ve tropikal tipteki kuru savanlar ve çalılıklar ile çöller, çayırlık ve bozkırlarda yaşar. Özellikle kumlu ve taşlı yarı çöl gibi açık alanları tercih eder.
Yayılışı
Yakalı Toy, türün Latince adından gelmektedir. Chlamy: Yakalı, kürk yakası ve otis: Toy kuşu anlamındadır. İngilizce adı Houbara, Arapça adından alınmıştır.
Dünya dağılımı: Türkiye dışında Azerbaycan; Rusya Federasyonu; Ermenistan; Türkistan (Kazakistan, Moğolistan, Özbekistan, cikistan, Türkmenistan) ve Güney Asya (Afganistan, Pakistan, Hndistan, Bhutan; Nepal; Çin); Ortadoğu (İran, Irak, Suriye, İsrail, Filistin, Ürdün, Katar, Kuveyt, Bahreyn, Birleşik Arap Emirlikleri, Suudi Arabistan, Umman ve Yemen), Kuzey Afrika (Mısır; Libya, Cezayir, Tunus, Moritanya, Fas, Kanarya Adaları (İspanya))da doğal dağılım gösterir. Avrupa (Malta, İtalya, Fransa, Portekiz, İsviçre, Hollanda, Belçika, İngiltere, Almanya, Polonya, Slovenya, Çek Cumhuriyeti, Slovakya, Danimarka, Finlandiya, İsveç, Litvanya, Ukrayna, Romanya ve Yunanistan), Sudan, Lübnan ve Kıbrıs`ta ise tesadüfi (rastlantı) kayıtları vardır.
Son zamanlarda Güneydoğu Asyadaki populasyonları, önceleri Ch. undulatanın alttürü sayılan Ch. macqueenii adıyla ayrı tür yapılmıştır. Bu durumda Türkiye için Ch. undulata değil, Ch. macqueenii adı kullanılmalıdır. Bu iki tür, Sina Yarımadasında birbirinden ayrılmaktadır. Bunlardan Ch. undulata, Sinadan itibaren Kuzey Afrika ve Kanarya Adalarında dağılım göstermektedir.
Türkiye'den 1-2 kaydı vardır. Bunlar genellikle Kumerloeve'in çalışmalarında geçen, soru işareti de taşıyan kayıtlardır. 1912 kaydından 101 yıl sonra Karapınar (Konya) yakınlarında yaralı olarak bulunan kuşun acemice yapılan tedavisinden sonra verici takılıp salınmasını takiben hala bir veri alınamamış (alındıysa da paylaşılmamış)tır. Ayrıca Kuveyt gibi bazı Arap ülkelerinde şeyhler, zenginler (doğancılıkla) avlasın diye bu kuşun yetiştiriciliği yapılmaktadır. İnternet sitelerinde Türkiye'de de satışa sunulduğu görülmektedir. Bu nedenle 1912'den sonraki kayıt(lar) şüpheli görülmektedir.
Beslenme
Tohumlar ve danelerin yanısıra böcekler gibi omurgasızları ve küçük omurgalıları yiyen omnivor bir türdür.
Biyolojisi
Yere bıraktığı 2-4 yumurta ile kuluçkaya yatar.
Göçü
Kuzey Afrika ve Arabistan Yarımadasındaki populasyonları genelde yerli, kısmen göçücüdür. Orta Asya ve Çin taraflarındakiler ise göçmendir. Hindistan, Pakistan, İran ve kısmen Ortadoğuda büyük sayılarda toplanarak kışı geçirirler.
Türkistan çöllerinde yaklaşık 4000 km mesafeye göç ettikleri ve bu sırada günde ortalama 267 km kat ettikleri tespit edilmiştir.
Popülasyonu
IUCN tarafından VU A2bcd+3bcd olarak kırmızı listeye alınan bu tür, Türkiye`de bölgesel olarak tükenmiş (RE) olarak gösterilmektedir.
Son 20 yıl içerinde türün populasyonlarında önemli azalmalar görülmektedir. Nesli hızla tükenen türlerdendir. Bölge bölge % 25 ile 50 civarında azalmalar vardır. Öyleki 1994te Düşük Risk Altında (LC), 2000'de Tehlike Sınırında (NT), 2004'te Hassas (VU) olarak listelenmiştir. Aşırı avlanma yanısıra Körfez Ülkeleri (özellikle B.A.E.)nde yaygın bir "gelenek" olan doğancılık (falconary) ile aşırı avlanmaları yörede neslinin tükenme derecesine gelmesini sağlamıştır. Bu amaçla (doğancılıkta kullanılmak üzere) suni döllenme yoluyla üretimi giderek yaygınlaşmaktadır.
Davranışları
Yaka tüylerini kabartarak, ilginç bir kur dansı yaparlar.
Düşmanlarına karşı ilginç bir savunma mekanizması vardır: Urdunde yapılan gözlemlere göre; Yakalı Toy, kendisine saldıran yırtıcıların yüz kısmına pisler ve yırtıcı top gibi yere düşer. Dışkının kokusu yakınında durulamayack kadar çok kuvvetli olduğu söylenmektedir (H. Sami, in litt.).
Eşeyler birbirine benzemekle birlikte; dişiler biraz daha küçük ve sırtı daha grimsi tondadır.
Pekçok çalışmada kabul gördüğü üzere, Güneydoğu Asyadaki macqueenii geçerli sayılırsa, Türkiyeden bilinen kayıtları Ch. undulata değil, Ch. macqueenii şeklinde olmalıdır. Bu nedenle sitedeki tür adı gözden geçilmelidir (demiştim 4 yıl önce ve yeni listede nihayet gerekli düzeltme yapıldı). Kuzeybatı Afrika'daki Ch. undulata'dan (45-65 cm) azıcık daha büyüktür (55-65 cm).
Ch. macqueeniide uzun tepe tüyleri siyah, kenarları beyazdır. Kur gösterisinde gaganın üzerine kadar uzatılır. Göğüs tüyleri tekdüze bozdur. Boyun yanlarındaki püsküllü tüylerin orta kısmında beyaz bir bant dışında gerisi siyahtır. Sırt tarafı daha pembemsi soluk kahverengi ve koyu çapraz düzendeki bantlar ve okucu benzeri desenler görülür. Kuyrukaltı benekli ve çizgilidir. Ch. undulatada ise sırt tarafı krem rengine çalan kum rengi kahvemsi ve daha çok çapraz bantlıdır. Uzun tepe tüyleri beyazdır ve nispeten kısa kaldığından gösteride gagaya kadar ulaşmaz. Göğsü ve kuyrukaltı beyazdır.
Habitatı
Subtropik ve tropikal tipteki kuru savanlar ve çalılıklar ile çöller, çayırlık ve bozkırlarda yaşar. Özellikle kumlu ve taşlı yarı çöl gibi açık alanları tercih eder.
Yayılışı
Yakalı Toy, türün Latince adından gelmektedir. Chlamy: Yakalı, kürk yakası ve otis: Toy kuşu anlamındadır. İngilizce adı Houbara, Arapça adından alınmıştır.
Dünya dağılımı: Türkiye dışında Azerbaycan; Rusya Federasyonu; Ermenistan; Türkistan (Kazakistan, Moğolistan, Özbekistan, cikistan, Türkmenistan) ve Güney Asya (Afganistan, Pakistan, Hndistan, Bhutan; Nepal; Çin); Ortadoğu (İran, Irak, Suriye, İsrail, Filistin, Ürdün, Katar, Kuveyt, Bahreyn, Birleşik Arap Emirlikleri, Suudi Arabistan, Umman ve Yemen), Kuzey Afrika (Mısır; Libya, Cezayir, Tunus, Moritanya, Fas, Kanarya Adaları (İspanya))da doğal dağılım gösterir. Avrupa (Malta, İtalya, Fransa, Portekiz, İsviçre, Hollanda, Belçika, İngiltere, Almanya, Polonya, Slovenya, Çek Cumhuriyeti, Slovakya, Danimarka, Finlandiya, İsveç, Litvanya, Ukrayna, Romanya ve Yunanistan), Sudan, Lübnan ve Kıbrıs`ta ise tesadüfi (rastlantı) kayıtları vardır.
Son zamanlarda Güneydoğu Asyadaki populasyonları, önceleri Ch. undulatanın alttürü sayılan Ch. macqueenii adıyla ayrı tür yapılmıştır. Bu durumda Türkiye için Ch. undulata değil, Ch. macqueenii adı kullanılmalıdır. Bu iki tür, Sina Yarımadasında birbirinden ayrılmaktadır. Bunlardan Ch. undulata, Sinadan itibaren Kuzey Afrika ve Kanarya Adalarında dağılım göstermektedir.
Türkiye'den 1-2 kaydı vardır. Bunlar genellikle Kumerloeve'in çalışmalarında geçen, soru işareti de taşıyan kayıtlardır. 1912 kaydından 101 yıl sonra Karapınar (Konya) yakınlarında yaralı olarak bulunan kuşun acemice yapılan tedavisinden sonra verici takılıp salınmasını takiben hala bir veri alınamamış (alındıysa da paylaşılmamış)tır. Ayrıca Kuveyt gibi bazı Arap ülkelerinde şeyhler, zenginler (doğancılıkla) avlasın diye bu kuşun yetiştiriciliği yapılmaktadır. İnternet sitelerinde Türkiye'de de satışa sunulduğu görülmektedir. Bu nedenle 1912'den sonraki kayıt(lar) şüpheli görülmektedir.
Beslenme
Tohumlar ve danelerin yanısıra böcekler gibi omurgasızları ve küçük omurgalıları yiyen omnivor bir türdür.
Biyolojisi
Yere bıraktığı 2-4 yumurta ile kuluçkaya yatar.
Göçü
Kuzey Afrika ve Arabistan Yarımadasındaki populasyonları genelde yerli, kısmen göçücüdür. Orta Asya ve Çin taraflarındakiler ise göçmendir. Hindistan, Pakistan, İran ve kısmen Ortadoğuda büyük sayılarda toplanarak kışı geçirirler.
Türkistan çöllerinde yaklaşık 4000 km mesafeye göç ettikleri ve bu sırada günde ortalama 267 km kat ettikleri tespit edilmiştir.
Popülasyonu
IUCN tarafından VU A2bcd+3bcd olarak kırmızı listeye alınan bu tür, Türkiye`de bölgesel olarak tükenmiş (RE) olarak gösterilmektedir.
Son 20 yıl içerinde türün populasyonlarında önemli azalmalar görülmektedir. Nesli hızla tükenen türlerdendir. Bölge bölge % 25 ile 50 civarında azalmalar vardır. Öyleki 1994te Düşük Risk Altında (LC), 2000'de Tehlike Sınırında (NT), 2004'te Hassas (VU) olarak listelenmiştir. Aşırı avlanma yanısıra Körfez Ülkeleri (özellikle B.A.E.)nde yaygın bir "gelenek" olan doğancılık (falconary) ile aşırı avlanmaları yörede neslinin tükenme derecesine gelmesini sağlamıştır. Bu amaçla (doğancılıkta kullanılmak üzere) suni döllenme yoluyla üretimi giderek yaygınlaşmaktadır.
Davranışları
Yaka tüylerini kabartarak, ilginç bir kur dansı yaparlar.
Düşmanlarına karşı ilginç bir savunma mekanizması vardır: Urdunde yapılan gözlemlere göre; Yakalı Toy, kendisine saldıran yırtıcıların yüz kısmına pisler ve yırtıcı top gibi yere düşer. Dışkının kokusu yakınında durulamayack kadar çok kuvvetli olduğu söylenmektedir (H. Sami, in litt.).
